Razem 1001 fraz
Hardy, książki, po angielsku, h
BBPART ONEThe ThaumaiurgeCHAPTER ONE The Queen BesiegedALODAR closed his mind to the pounding of the huge stones against the lowerwalls of the keep. He ignored the growl of his stomach and tried to concentrate onthe spinning disk. Forty-one days of siege, he thought, and ...
Hannibal Lecter (tom 1 - Czerwony smok), eBooks txt
Thomas HarrisCZERWONY SMOKprzełożył: Andrzej MareckiAMBERTytuł oryginału: RED DRAGONRedaktor techniczny: Iwona WysockaIlustracja na okładce: Ned DameronCopyright © Yazoo, Inc.Copyright for a Polish edition © by wydawnictwo AMBER Poznań ...
Hawking Stephen - Krótka historia czasu, 37 ebooki
StephenW.HawkingKRÓTKAHISTORIACZASUODWIELKIEGOWYBUCHUDOCZARNYCHDZIURSPISTREŚCIPodziękowania...........................7Wprowadzenie...........................111.Naszobrazwszechświata...................132.Czasiprzestrzeń.......................253.Rozszerzającysięwszechświat................444.Zasadanieoznaczoności....................605.Cząstkielementarneisiłynatury...............686.Czarnedziury.........................837.Czarnedziuryniesączarne.................1008.Pochodzenieiloswszechświata...............1139.Strzałkaczasu.........................13610.Unifikacjafizyki.........................14511.Zakończenie..........................159AlbertEinstein...........................163Galileusz..............................165Newton...............................167Słownik...............................169Indeks................................173KsiąŜkętępoświęcamJanePODZIĘKOWANIAPostanowiłemnapisaćpopularnąksiąŜkęoczasieiprzestrzenipowygłoszeniunaUniwersytecieHarvardaw1982rokucykluwykładówLoeba.IstniałojuŜwtedywieleksiąŜekowczesnymwszechświecieiczarnychdziurach,niektóreznichbyłybardzodobre,jakPierwszetrzyminutyStevenaWeinberga,niektórebardzozłe—tytułówniewymienię.MiałemjednakwraŜenie,ŜewŜadnejznichnierozwaŜononaprawdępytań,któreskłoniłymniesamegodozajęciasięrównocześniebadaniamikosmologicznymiikwantowymi:Skądwziąłsięwszechświat?Jakikiedypowstał?Czybędziemiałkoniec,ajeślitak,tojaki?SątopytaniawaŜnedlanaswszystkich,alewspółczesnanaukastałasiętakskomplikowanatechnicznie,Ŝetylkonielicznispecjaliścipotrafiąposługiwaćsięaparatemmatematycznym,niezbędnymprzyomawaniutychproblemów.NiemniejjednakpodstawoweideedotyczącepoczątkuilosuwszechświatamoŜnaprzedstawićbezuŜyciamatematyki,wsposóbzrozumiałydlaludzibezwykształceniaprzyrodniczego.TegowłaśniepróbowałemdokonaćwmejksiąŜce.Czytelnikosądzi,nailemisiępowiodło.Ktośmipowiedział,ŜekaŜderównanie,jakieumieszczęwksiąŜce,zmniejszyliczbęsprzedanychegzemplarzyopołowę.Postanowiłemwobectego,ŜeniebędzieŜadnychrównań.WkońcujednakuŜyłemjednego:jesttosłynnywzórEinsteinaE=mc2.Mamnadzieję,Ŝenieodstraszyonpołowymoichpotencjalnychczytelników.PechawŜyciumiałemtylkopodjednymwzględem:zachorowałemnaALS,czylistwardnieniezanikoweboczne.Pozatymjestemszczęściarzem.Pomociwsparcie,jakieotrzymujęodmojejŜony,Jane,orazdzieci:Roberta,LucyiTima,umoŜliwiłymiprowadzeniewmiaręnormalnegoŜyciaiodniesieniesukcesówzawodowych.Miałemszczęście,Ŝewybrałemfizykęteoretyczną,poniewaŜpolegaonanaczystymmyśleniu,azateminwalidztwoniebyłopowaŜnymutrudnieniemwjejuprawianiu.Bardzopomocnibylimizawszewszyscy,bezwyjątku,moikoledzy.Wpierwszym,“klasycznym"okresiemojejkarieryzawodowejwspółpracowałemgłówniezRogeremPenrose'em,RobertemGerochem,BrandonemCarteremiGeorge'emEllisem.Jestemimbardzowdzięcznyzapomociwspólnieosiągnięterezultaty.WynikiuzyskanewtymokresieprzedstawionesąwksiąŜceTheLargeScalęStructureofSpacetime(Wieloskalowastrukturaczasoprzestrzeni),którąnapisałemwspólniezEllisemw1973roku.Nienamawiamczytelnikówdoszukaniawniejdodatkowychinformacji:jestwnajwyŜszymstopniutechnicznaizupełnienieczytelna.Mamnadzieję,Ŝedzisiajpotrafiępisaćwsposóbbardziejzrozumiały.Wdrugim,“kwantowym"okresiemojejpracy,od1974roku,współpracownikamimoimibyliprzedewszystkimGaryGibbons,DonPageiJimHartle.Zawdzięczamwieleim,atakŜemoimdoktorantom,którzypomagalimiwpracyiwsprawachpraktycznych.Koniecznośćdotrzymaniakrokuwłasnymstudentombyładlamniezawszeznakomitymstymulatoremi,mamnadzieję,uchroniłamnieprzedpopadnięciemwrutynę.WpisaniutejksiąŜkipomógłmibardzoBrianWhitt,jedenzmoichstudentów.W1985roku,ponapisaniupierwszejjejwersji,złapałemzapaleniepłuciwwynikutracheotomiiutraciłemgłos.PoniewaŜniemogłemprawiezupełnieporozumiewaćsięzinnymiludźmi,straciłemnadzieję,ŜezdołamksiąŜkędokończyć.Briannietylkopomógłmijąpoprawić,alenakłoniłmnietakŜedowypróbowaniaprogramukomunikacyjnegozwanegoOśrodkiemśycia,podarowanegoprzezWaltaWoltoszazprzedsiębiorstwaWordsPlusInc.,zSunnyvalewKalifornii.UŜywająctegoprogramu,mogępisaćksiąŜkiiartykuły,azpomocąsyntetyzatoramowyofiarowanegoprzezSpeechPlus,teŜzSunnyvale,mogęrównieŜrozmawiaćzludźmi.DavidMasonzamontowałsyntetyzatorimałykomputernamoimfotelunakółkach.DziękitemusystemowimogęterazporozumiewaćsięzludźmilepiejniŜprzedutratągłosu.Wieleosóbradziłomi,jakpoprawićpierwsząwersjętejksiąŜki.WszczególnościPeterGuzzardi,redaktorzwydawnictwaBantamBooks,przysyłałcałestronypytańikomentarzydotyczącychkwestii,których,jegozdaniem,niewyjaśniłemnaleŜycie.Muszęprzyznać,Ŝebardzomniezirytowałatadługalistaproponowanychpoprawek,aletoonmiałrację:jestempewien,ŜeksiąŜkawielezyskaładziękijegouporowi.Jestembardzozobowiązanymoimasystentom:ColinowiWilliamsowi,DavidowiThomasowiiRaymondowiLaflamme'owi,moimsekretarkom:JudyFella,AnnRalph,CherylBillingtoniSueMasey,orazzespołowiopiekującychsięmnąpielęgniarek.MojapracaniebyłabymoŜliwa,gdybykosztybadańiwydatkimedyczneniezostałypokryteprzezGonvilleiCaiusCollege,RadęBadańNaukowychiInŜynieryjnych,orazprzezfundacjeLeverhulme'a,McArthura,NuffieldaiRalphaSmitha.Jestemimbardzowdzięczny.20października1987r.StephenHawkingWPROWADZENIEZajęcinaszymicodziennymisprawaminierozumiemyniemalniczotaczającegonasświata.Rzadkomyślimyotym,jakimechanizmwytwarzaświatłosłoneczne,dziękiktóremumoŜeistniećŜycie,niezastanawiamysięnadgrawitacją,bezktórejnieutrzymalibyśmysięnapowierzchniZiemi,leczposzybowalibyśmywprzestrzeńkosmiczną,nietroszczymysięteŜostabilnośćatomów,zktórychjesteśmyzbudowani.Zwyjątkiemdzieci(którenienauczyłysięjeszcze,ŜenienaleŜyzadawaćwaŜnychpytań)tylkonielicznispośródnaspoświęcająduŜoczasunarozwaŜania,dlaczegoprzyrodajesttaka,jakajest,skądsięwziąłkosmosiczyistniałzawsze,czypewnegodniakierunekupływuczasusięodwróciiskutkiwyprzedzaćbędąprzyczynyorazczyistniejąostatecznegraniceludzkiejwiedzy.Spotkałemnawettakiedzieci,którechciaływiedzieć,jakwyglądajączarnedziury,jakijestnajmniejszykawałekmaterii,dlaczegopamiętamyprzeszłość,anieprzyszłość,jakobecnyporządekmógłpowstaćzpierwotnegochaosu,idlaczegoistniejewszechświat.WnaszymspołeczeństwiewiększośćrodzicówinauczycieliwciąŜjeszczeodpowiadanatakiepytaniawzruszeniemramionlubodwołujesiędosłabozapamiętanychkoncepcjireligijnych.Wieluczujesięnieswojo,borykającsięzpytaniamitegorodzaju,gdyŜniezwyklewyraźnieobnaŜająoneograniczenianaszejwiedzy.Alenaukaifilozofiawznacznymstopniuzawdzięczająsweistnienietakimwłaśniepytaniom.Stawiajecorazwiększaliczbadorosłychiniektórzydochodzączasamidozdumiewającychodpowiedzi.Równieodlegliodatomówigwiazdrozszerzamygranicepoznaniatak,byobjąćnimiito,conajmniejszeito,conajdalsze.Wiosną1974roku,nadwalataprzedlądowaniemsondyYikingnaMarsie,uczestniczyłemwspotkaniuzorganizowanymprzezKrólewskieTowarzystwoNaukowewLondynie,naktórymzastanawialiśmysię,jakszukaćŜyciawkosmosie.WczasieprzerwyzauwaŜyłem,Ŝewsąsiedniejsalizebrałosięowieleliczniejszegrono.Wszedłemtamwiedzionyciekawością.Wkrótcezdałemsobiesprawę,Ŝeprzyglądamsięstaremurytuałowi:przyjmowanonowychczłonkówdoKrólewskiegoTowarzystwa,jednejznajstarszychorganizacjinaukowychnaświecie.Wpierwszymrzędziemłodyczłowiekwfotelunakółkachbardzopowoliwpisywałswojenazwiskodoksięgi,wktórej,najednejzpierwszychstron,widniejepodpisIzaakaNewtona.Kiedywreszcieskończył,rozległysięgłośneoklaski;StephenHawkingbyłjuŜwtedypostaciąlegendarną.ObecnieHawkingjestLucasianProfessorofMathematicsnaUniwersyteciewCambridge.PrzednimtytułtennaleŜałmiędzyinnymidoNewtonaiP.A.M.Diraca,dwóchsłynnychbadaczyzjawiskwwielkichimałychskalach.Jestichgodnymnastępcą.Krótkahistoriaczasu,pierwszaksiąŜkaHawkingadlalaików,powinnazwieluwzględówspodobaćsięszerokimkręgomczytelników.WrównymstopniucobogatazawartośćksiąŜkipowinnaichzainteresowaćfascynującamoŜliwośćpoznaniadróg,którymibiegniemyśljejautora.Znajdziemywniejprzedstawionezniezwykłąjasnościąproblemy,zktórymizmagasiędzisiejszafizyka,astronomia,kosmologia;znajdziemywniejrównieŜświadectwaodwagi.JesttowreszcieksiąŜkaoBogu...,araczejojegonieobecności.Słowo“Bóg"częstopojawiasięnatychstronicach.HawkingusiłujeznaleźćodpowiedźnasłynnepytaniaEinsteina,czyBógmiałswobodęwtworzeniuwszechświata.Próbuje,jaksamstwierdzawprost,zrozumiećumysłBoŜy.Tosprawia,Ŝekonkluzja—przynajmniejobecna—jesttymbardziejzaskakująca:wszechświatniemagranicwprzestrzeni,niemapoczątkuikońcawczasie,niemateŜwnimnicdozrobieniadlaStwórcy.CarlSaganComellUniversityIthaca,NowyYorkRozdział1NASZOBRAZWSZECHŚWIATAPewienbardzoznanyuczony(niektórzytwierdzą,ŜebyłtoBertrandRussell)wygłosiłkiedyśpopularnyodczytastronomiczny.Opowiadał,jakZiemiaobracasiędookołaSłońca,aonozkoleikręcisięwokółśrodkawielkiegozbiorowiskagwiazd,zwanegonasząGalaktyką.Podkoniecwykładuwjednymzkońcowychrzędówpodniosłasięniewysoka,starszapaniirzekła:“Wszystko,copanpowiedział,tobzdura.ŚwiatjestnaprawdępłaskiispoczywanagrzbieciegigantycznegoŜółwia".NaukowieczuśmieszkiemwyŜszościspytał:“AnaczymspoczywatenŜółw?"Starszapanimiałagotowąodpowiedź:“Bardzopansprytny,młodyczłowieku,bardzosprytny,alejesttoŜółwnaŜółwiuitakdokońca!"DlawiększościludziobrazświatajakonieskończonejwieŜyzŜółwimoŜesięwydaćśmieszny,aleczemuwłaściwieuwaŜamy,Ŝesamiwiemylepiej?Cowiemyowszechświecieijaksiętegodowiedzieliśmy?Jakwszechświatpowstałidokądzmierza?Czywszechświatmiałpoczątek,ajeślitak,tocobyłoprzedtem?Osiągnięciafizykiostatnichlat,umoŜliwioneprzezfantastycznyrozwójtechniki,sugerująpewneodpowiedzinatestarepytania.Kiedyśnaszeodpowiedzibędąsięwydawałyrównieoczywiste,jakoczywistejestdlanas,ŜeZiemiaobracasięwokółSłońca—alborównieśmiesznejakpomysłwieŜyzŜółwi.Tylkoczas(czymkolwiekonjest)pokaŜe,ilesąonewarte.JuŜ340latprzedChrystusemgreckifilozofArystoteleswswejksiąŜceOniebiepotrafiłprzedstawićdwadobreargumentynapoparcietwierdzenia,ŜeZiemiajestkulą,aniepłaszczyzną.Popierwsze,Arystoteleszdawałsobiesprawę,ŜezaćmieniaKsięŜycapowodujeZiemia,zasłaniającSłońce.CieńZieminaKsięŜycujestzawszeokrągły,cobyłobyuzasadnionetylkowtedy,jeśliZiemiabyłabykulą.GdybyZiemiabyłapłaskimdyskiem,jejcieńnaogółbyłbywydłuŜonyieliptyczny,chybaŜezaćmieniezdarzasięzawszewtedy,gdySłońceznajdujesiędokładnienadśrodkiemdysku.Podrugie,dziękiswympodróŜomGrecywiedzieli,ŜejeśliGwiazdęPolarnąobserwujesięzrejonówpołudniowych,towidaćjąniŜejnadhoryzontemniŜwtedy,gdyobserwatorznajdujesięnapółnocy.(PoniewaŜGwiazdaPolarnaleŜynadbiegunempółnocnym,pojawiasięonadokładnienadgłowąobserwatorastojącegonabiegunie,obserwatornarównikuwidzijąnatomiastdokładnienahoryzoncie).ZnającróŜnicępołoŜeniaGwiazdyPolarnejnaniebie,gdyobserwujesięjąwEgipcieiwGrecji,Arystotelesoszacowałnawet,ŜeobwódZiemiwynosi400000stadionów.Niewiemy,ilumetromdokładnieodpowiadałjedenstadion,aleprawdopodobniebyłotookoło180metrów.Jeślitak,toArystotelespopełniłbłąd:podanyprzezeńobwódZiemijestdwarazywiększyniŜprzyjmowanyprzeznas.GrecyznaliitrzeciargumentprzemawiającyzakulistościąZiemi:gdybyZiemianiebyłakulą,toczemunajpierwwidzielibyśmypojawiającesięnadhoryzontemŜaglestatków,adopieropóźniejichkadłuby?ArystotelesuwaŜał,ŜeZiemiaspoczywa,aSłońce,KsięŜyc,planetyigwiazdyporuszająsięwokółniejpokołowychorbitach.Przekonanietowyrastałozjegopoglądówreligijnofilozoficznych—zgodnieznimiZiemiastanowiłaśrodekwszechświata,aruchkołowybyłruchemnajbardziejdoskonałym.WdrugimwiekuPtolemeuszrozwinąłteideeisformułowałpełnymodelkosmologiczny.WedługniegoZiemiaznajdowałasięwśrodkuwszechświataibyłaotoczonaośmiomasferaminiebieskimi,któreunosiłyKsięŜyc,Słońce,gwiazdyipięćznanychwtedyplanet(Merkury,Wenus,Mars,JowisziSaturn—rys.1).Abywyjaśnićskomplikowanyruchplanet,Ptolemeuszzakładał,Ŝeporuszająsięonepomniejszychkołach,którychśrodkiprzymocowanesądowłaściwychsfer.Sferazewnętrznazawierałagwiazdystałe,którychwzajemnepołoŜenieniezmieniałosię,alektóreobracałysięwspólnieponiebie.ColeŜałopozasferągwiazdstałych,nigdyniezostałowpełniwyjaśnione,leczzpewnościąobszartennienaleŜałdoczęściwszechświatadostępnejludzkimobserwacjom.ModelPtolemeuszowskipozwalałnawmiarędokładneprzewidywaniepołoŜeńciałniebieskichnaniebie.Abyjednakosiągnąćtędokładność,Ptolemeuszmusiałprzyjąć,iŜKsięŜycporuszasiępotakiejorbicie,ŜegdyznajdujesięnajbliŜejZiemi,jegoodległośćodniejjestdwukrotniemniejsza,niŜgdyznajdujesięnajdalejodZiemi.Oznaczato,ŜeKsięŜycczasempowinienwydawaćsiędwarazywiększyniŜkiedyindziej!Ptolemeuszzdawałsobiesprawęztegoproblemu,alemimotojegomodelzostałogólniezaakceptowany,choćnieprzezwszystkich.KościółchrześcijańskiuznałgozaobrazwszechświatazgodnyzPismemŚwiętym,poniewaŜjegowielkimplusembyłopozostawieniepozasferągwiazdstałychwielemiejscananieboipiekło.Znacznieprostszymodelzaproponowałw1514rokupolskiksiądzMikołajKopernik.(Początkowo,zapewneobawiającsięzarzutuherezji,Kopernikrozpowszechniałswójmodel,nieujawniając,Ŝejestjegotwórcą).WedługKopernikawśrodkuwszechświataznajdujesięnieruchomeSłońce,aZiemiaiinneplanetyporuszająsię—wokółniego—pokołowychorbitach.Minąłniemalwiek,nimmodelKopernikazostałpotraktowanypowaŜnie.Wtedydopierodwajastronomowie—Niemiec,JohannesKepler,iWłoch,Galileusz,zaczęlipropagowaćteorięKopernika,mimoiŜorbityobliczonenajejpodstawieniewpełnizgadzałysięzobserwacjami.ŚmiertelnycioszadałteoriiArystotelesaiPtolemeuszaw1609rokuGalileusz,któryrozpocząłwtedyobserwacjenocnegoniebazapomocądopierocowynalezionegoprzezsiebieteleskopu.PatrzącnaJowisza,Galileuszodkrył,Ŝejestonotoczonyprzezkilkaporuszającychsięwokółniegosatelitów,czyliksięŜyców.Wynikałoztychobserwacji,ŜeniewszystkieciałaniebieskiemusząporuszaćsiębezpośredniowokółZiemi,jakuwaŜaliArystotelesiPtolemeusz.(Oczywiście,moŜnabyłonadalutrzymywać,ŜeZiemiaspoczywawśrodkuwszechświata,aksięŜyceJowiszaporuszająsięnaprawdęwokółniej,pobardzoskomplikowanejdrodze,stwarzająctylkowraŜenie,ŜeokrąŜająJowisza.TeoriaKopernikabyłajednakowieleprostsza).WtymsamymczasieKeplerpoprawiłteorięKopernika,sugerując,Ŝeplanetyporuszająsiępoorbitacheliptycznych,aniekołowych(elipsatowydłuŜonekoło).Potymodkryciuprzewidywaneorbityplanetzgadzałysięwreszciezobserwacjami.DlaKepleraorbityeliptycznebyłytylkohipotezą(adhoc)iwdodatkuodpychającą,poniewaŜelipsybyływoczywistysposóbmniejdoskonałeniŜkoła.Ichzgodnośćzdoświadczeniemstwierdziłniemalprzezprzypadekinigdynieudałomusiępogodzićtegoodkryciazjegowłasnątezą,Ŝeplanetysąutrzymywanenaorbitachprzezsiłymagnetyczne.Wyjaśnienieprzyszłoznaczniepóźniej,wroku1687,kiedySirIzaakNewtonopublikowałPhilosophiaeNaturalisPrincipiaMathematica(Matematycznezasadyfilozofiiprzyrody),zapewnenajwaŜniejszedziełozzakresunaukścisłych,jakiezostałokiedykolwieknapisane.Newtonzaproponowałwnimnietylkoteorięruchuciałwprzestrzeniiczasie,alerozwinąłrównieŜskomplikowanyaparatmatematycznypotrzebnydoanalizytegoruchu.SformułowałtakŜeprawopowszechnejgrawitacji,zgodniezktórymdowolnedwaciaławewszechświecieprzyciągająsięzsiłą,którajesttymwiększa,imwiększesąmasytychciałiimmniejszajestodległośćmiędzynimi.Totawłaśniesiłapowodujespadanieprzedmiotównaziemię.(Opowieśćotym,jakobyinspiracjądlaNewtonastałosięjabłko,którespadłomunagłowę,jestniemalnapewnoapokryfem.Newtonwspomniałtylko,Ŝepomysłpowszechnejgrawitacjiprzyszedłmudogłowy,gdy“siedziałwkontemplacyjnymnastroju"i“jegoumysłzostałpobudzonyupadkiemjabłka").NastępnieNewtonwykazał,ŜezgodniezowymprawemgrawitacjiKsięŜycpowinienporuszaćsiępoelipsiewokółZiemi,zaśZiemiaiinneplanetypowinnyokrąŜaćSłońcerównieŜpoeliptycznychorbitach.ModelKopernikaniezawierałjuŜniebieskichsferPtolemeusza,awrazznimizniknęłaidea,Ŝewszechświatmanaturalnągranicę.PoniewaŜwydajesię,Ŝe“stałegwiazdy"niezmieniająswychpozycji,jeślipominąćichrotacjęnaniebie,wynikającązobrotuZiemiwokółswejosi,przyjętojakowpełninaturalnezałoŜenie,ŜesątoobiektypodobnedoSłońca,tyleŜeznaczniebardziejodnasoddalone.Newtonzdawałsobiesprawę,Ŝezgodniezjegoteoriągrawitacjigwiazdypowinnyprzyciągaćsięwzajemnie;naleŜałowięcsądzić,Ŝeniemogąonepozostawaćwspoczynku.Czywszystkieoneniepowinnywięczderzyćsięzesobąwpewnejchwili?Wnapisanymw1691rokuliściedoRichardaBentleya,innegowybitnegomyślicielatychczasów,Newtonargumentował,Ŝetakstałobysięrzeczywiście,gdybyliczbagwiazdbyłaskończonaijeślibyłybyonerozmieszczonewograniczonymobszarze.Jeślinatomiastnieskończeniewielkaliczbagwiazdjestrozmieszczonamniejwięcejrównomierniewnieskończonejprzestrzeni,tonieistniejeŜadencentralnypunkt,wktórymmogłobydojśćdoowegozderzenia.Wywódtenstanowiprzykładpułapki,wjakąmoŜnawpaść,dyskutująconieskończoności.WnieskończonymwszechświeciekaŜdypunktmoŜebyćuznanyzaśrodek,poniewaŜwokółniegoznajdujesięnieskończeniewielegwiazd.Poprawnepodejściedozagadnienia—costwierdzonoznaczniepóźniej—poleganarozwaŜeniunajpierwskończonegoukładugwiazd,którespadająnaśrodektegoukładu,ipostawieniunastępniepytania,cosięzmieni,jeśliukładotoczymydodatkowymigwiazdamirównomiernierozłoŜonymiwprzestrzeni.ZgodniezprawemciąŜeniaNewtonadodatkowegwiazdywogóleniewpłynąnaruchgwiazdwewnątrzwyróŜnionegoobszaru,tezatemspadaćbędąkuśrodkowizniezmienionąprędkością.MoŜemydodawaćtylegwiazd,ilenamsiępodoba,iniezapobiegnietoichspadnięciudopunktucentralnego.Dziświemy,Ŝeniedasięskonstruowaćstatycznegomodelunieskończonegowszechświata,wktórymsiłaciąŜeniajestzawszeprzyciągająca.WartozastanowićsięprzezchwilęnadpanującymaŜdoXXwiekuklimatemintelektualnym,którysprawił,Ŝeniktwcześniejniewpadłnapomysłrozszerzającegosięlubkurczącegowszechświata.Przyjmowanopowszechnie,Ŝewszechświatalboistniałwniezmiennymstanieprzezcałąwieczność,albozostałstworzonywobecnymkształciewokreślonejchwiliwprzeszłości.Przekonanieto,byćmoŜe,wywodziłosięzludzkiejskłonnościdowiarywwieczysteprawdy,amoŜeteŜznajdowanopociechęwmyśli,Ŝechoćpojedynczeosobystarzejąsięiumierają,tojednakwszechświatjestwiecznyiniezmienny.Nawetci,którzyzdawalisobiesprawęztego,ŜezgodniezNewtonowskąteoriągrawitacjiwszechświatniemógłbyćstatyczny,niewpadlinapomysł,Ŝemógłbysięonrozszerzać.Zamiasttegousiłowalionizmienićteorię,przyjmując,ŜesiłaciąŜeniamiędzybardzoodległymiciałamijestodpychająca.Niezmieniłobytowzasadzieichobliczeńruchuplanet,aleumoŜliwiłobyistnienienieskończonychukładówgwiazdwstanierównowagi:przyciąganiepomiędzybliskimigwiazdamibyłobyzrównowaŜoneodpychaniempochodzącymodgwiazdodległych.JednakŜe—jakwiemytoobecnie—niebyłabytorównowagastała—jeślibygwiazdywpewnymobszarzezbliŜyłysięchoćbynieznaczniedosiebie,powodującwzmocnieniesiłprzyciągających,umoŜliwiłobytopokonaniesiłodpychającychiwefekciegwiazdyrunęłybynasiebie.Zdrugiejstrony,jeśligwiazdyoddaliłybysięniecoodsiebie,tosiłyodpychająceprzewaŜyłybynadprzyciągającymiispowodowałybydalszywzrostodległościmiędzygwiazdami.WysunięciekolejnegozarzutuprzeciwkomodelowinieskończonegoistatycznegowszechświataprzypisujesięzazwyczajniemieckiemufilozofowiHeinrichowiOlbersowi,którysformułowałgow1823roku.Faktemjest,ŜejuŜróŜniwspółcześniNewtonowibadaczezwracaliuwagęnatenproblem,aOlbersniebyłnawetpierwszym,któryzaproponowałsposóbjegorozwiązania.DopierojednakpoartykuleOlbersazwrócononańpowszechnieuwagę.Trudnośćpoleganatym,Ŝewnieskończonymistatycznymwszechświecie,patrzącniemalwkaŜdymkierunku,powinniśmynatknąćsięwzrokiemnapowierzchnięgwiazdy.DlategocałeniebopowinnobyćtakjasnejakSłońce,nawetwnocy.Olberswyjaśniałtenparadoksosłabieniemświatłaodległychgwiazdwskutekpochłanianiagoprzezmaterięznajdującąsięmiędzyźródłemiobserwatorem.Gdybyjednaktakrzeczywiściebyło,totemperaturapochłaniającejświatłomateriiwzrosłabynatyle,Ŝemateriaświeciłabyrówniejasnojakgwiazdy.Jedynymsposobemuniknięciakonkluzji,ŜenocneniebopowinnobyćtaksamojasnejakpowierzchniaSłońca,byłobyzałoŜenie,iŜgwiazdynieświeciłyzawsze,alezaczęłypromieniowaćwpewnejchwiliwprzeszłości.WtymwypadkupochłaniającaświatłomateriamogłaniezdąŜyćsiępodgrzaćdoodpowiedniejtemperaturyalboświatłoodległychgwiazdmogłodonasjeszczeniedotrzeć.Wtensposóbdochodzimydopytania,comogłospowodować,Ŝegwiazdyzaczęłysięświecić.Dyskusjenatematpoczątkuwszechświatarozpoczęłysię,rzeczjasna,znaczniewcześniej.Wedlewielupradawnychkosmologiiizgodnieztradycjąjudeochrześcijańskomuzułmańskąwszechświatpowstałwokreślonejchwiliwniezbytodległejprzeszłości.Jednymzargumentówzatakimpoczątkiembyłoprzeświadczenie,Ŝedowyjaśnieniaegzystencjiwszechświatakoniecznajest“pierwszaprzyczyna".(WewszechświeciekaŜdezdarzeniemoŜnawyjaśnić,podajączajegoprzyczynęinne,wcześniejszezdarzenie,aleistnieniesamegowszechświatamoŜnawtensposóbwyjaśnićtylkowtedy,jeślimiałonjakiśpoczątek).Innyargumentprzedstawiłśw.AugustynwswejksiąŜcePaństwoBoŜe.Wskazałon,Ŝenaszacywilizacjarozwijasię,amypamiętamy,ktoczegodokonałikomuzawdzięczamyróŜnepomysłytechniczne.Wobectegoludzie,izapewneteŜiwszechświat,nieistniejąprawdopodobniezbytdługo.ZgodniezKsięgąRodzajuśw.Augustynprzyjmował,iŜwszechświatstworzonyzostałmniejwięcej5000latprzednarodzeniemChrystusa.(Wartozwrócićuwagę,Ŝetadataniejestzbytodległaodprzyjmowanejdziśdatykońcaostatniejepokilodowcowej[10000latprzednarodzeniemChrystusa],kiedyto,zdaniemarcheologów,zaczęłasięnaprawdęcywilizacjaludzka).Arystotelesiinnigreccyfilozofowienielubilikoncepcjistworzeniawszechświata,poniewaŜnadmierniepachniałaimonaboskąinterwencją.Wierzyliraczej,Ŝeludzieiświatistnielizawsze,zawszeteŜistniećbędą.Zewspomnianym,rozwaŜanymjuŜprzeznichargumentemopostępiecywilizacjiantycznimyślicieleradzilisobie,przypominającocyklicznychpowodziachiinnychklęskach,którewielokrotniesprowadzałyludzkośćdostanubarbarzyństwa.ZagadnieniapoczątkuwszechświataijegogranicprzestrzennychpoddałpóźniejgruntownejanaliziefilozofImmanuelKant,wswymmonumentalnym(ibardzomętnym)dzieleKrytykaczystegorozumu,opublikowanymw1781roku.Nazwałontekwestieantynomiami(sprzecznościami)czystegorozumu,poniewaŜbyłprzekonany,iŜmoŜnapodaćrównieprzekonująceargumentyzatezą,Ŝewszechświatmiałpoczątek,jakzaantytezą,Ŝewszechświatistniałzawsze.Zaistnieniempoczątkuprzemawiałwedługniegofakt,iŜwprzeciwnymwypadkukaŜdezdarzeniebyłobypoprzedzoneprzeznieskończonyprzedziałczasu,atouznałonzaabsurd.Zaantytezą(światniemapoczątku)przemawiałzkoleifakt,Ŝewprzeciwnymwypadkupoczątekwszechświatabyłbypoprzedzonynieskończeniedługimprzedziałemczasu,czemuzatemwszechświatmiałbypowstaćwłaśniewjakiejśszczególnejchwili?WgruncierzeczyracjeKantanakorzyśćtezyiantytezyzawierajątensamargument.OpartesąmianowicienamilczącymzałoŜeniu,zgodniezktórymczassięgawstecznieskończeniedaleko,niezaleŜnieodtego,czywszechświatistniał,czynie.Jakprzekonamysiępóźniej,pojęcieczasuprzedpowstaniemwszechświataniemaŜadnegosensu.Porazpierwszyzwróciłnatouwagęśw.Augustyn.Gdyzapytanogo,coczyniłBógprzedstworzeniemwszechświata,św.Augustynnieodpowiedział,ŜeBógstworzyłpiekłodlatych,cozadajątakiepytania,leczstwierdził,ŜeczasjestwłasnościąstworzonegoprzezBogawszechświataiprzedpoczątkiemwszechświatanieistniał.Dopókiwiększośćludziwierzyławstatycznyiniezmiennywszechświat,dopótypytanie,czymiałonpoczątek,czyteŜnie,traktowanojakopytaniezzakresumetafizykilubteologii.RówniedobrzemoŜnabyłowyjaśniaćobserwacje,twierdząc,Ŝeistniałzawsze,jakgłoszącteorię,Ŝezostałstworzonywokreślonymmomenciewprzeszłościwtakisposób,bywydawałosię,iŜistniałzawsze.Alew1921rokuEdwinHubbledokonałfundamentalnegoodkrycia,ŜeniezaleŜnieodkierunkuobserwacjiwidzimy,jakodległegalaktykiszybkooddalająsięodnas.Innymisłowy,wszechświatsięrozszerza.Oznaczato,ŜewdawniejszychczasachciałaniebieskieznajdowałysiębliŜejsiebie.Istotnie,wyglądanato,Ŝejakieś10czy20miliardówlattemuwszystkieobiektydziśistniejącewewszechświecieskupionebyływjednympunkcie,azatemgęstośćwszechświatabyławtedynieskończona.Toodkryciewprowadziłowreszciezagadnieniepoczątkuwszechświatadokrólestwanauki.ObserwacjeHubble'awskazywały,Ŝewpewnejchwili,zwanejwielkimwybuchem,rozmiarywszechświatabyłynieskończeniemałe,ajegogęstośćnieskończeniewielka.WtakichwarunkachwszystkieprawanaukitracąwaŜność,atymsamymtracimyzdolnośćprzewidywaniaprzyszłości.Jeśliprzedwielkimwybuchembyłynawetjakieśzdarzenia,toitakniemogłyonemiećwpływunato,codziejesięobecnie.IstnieniatakichzdarzeńmoŜnaniebraćwogólepoduwagę,boniemiałybyoneŜadnychdającychsięzaobserwowaćkonsekwencji.MoŜnapowiedzieć,Ŝeczasrozpocząłsięwrazzwielkimwybuchem,wcześniejczaspoprostuniebyłokreślony.NaleŜypodkreślić,ŜetakakoncepcjapoczątkuwszechświatawczasieróŜnisięradykalnieodrozwaŜanychuprzednio.Wniezmiennymwszechświeciepoczątekczasutocoś,comusizostaćnarzuconeprzezjakąśistotęspozawszechświata;nieistniejeŜadnafizycznakonieczność,którabygowymuszała.MoŜnasobiewyobrazić,ŜeBógstworzyłtakiwszechświatdosłowniewdowolnejchwiliwprzeszłości.Zdrugiejstrony,jeśliwszechświatrozszerzasię,tomogłyistniećfizyczneprzyczyny,dlaktórychjegopowstaniebyłokoniecznością.MoŜnasobiedalejwyobraŜać,ŜeBógstworzyłwszechświatwchwiliwielkiegowybuchulubnawetpóźniej—alewtakisposób,bywyglądałonato,Ŝewielkiwybuchistotnienastąpił,byłobyjednaknonsensemsądzić,Ŝestworzenieodbyłosięprzedwielkimwybuchem.RozszerzającysięwszechświatniewykluczaStwórcy,aleograniczaJegoswobodęwwyborzeczasuwykonaniatejpracy!Mówiąconaturzewszechświataidyskutująctakiezagadnienia,jakkwestiajegopoczątkuikońca,naleŜyjasnorozumieć,czymjestteorianaukowa.Przyjmujętutajraczejnaiwnypogląd,Ŝeteoriajestpoprostumodelemwszechświatalubjegoczęści,orazzbioremregułwiąŜącychwielkościtegomodeluzobserwacjami,jakiemoŜnawykonać.TeoriaistniejewyłączniewnaszychumysłachiniemoŜnajejprzypisywaćŜadnejinnejrealności(cokolwiekmogłobytoznaczyć).Dobrateorianaukowamusispełniaćdwawarunki:musipoprawnieopisywaćrozległąklasęobserwacji,opierającsięnamodeluzawierającymtylkonielicznedowolneelementy,imusiumoŜliwiaćprecyzyjneprzewidywaniewynikówprzyszłychpomiarów.Naprzykład,teoriaArystotelesa,zgodniezktórąwszystkobyłoutworzonezczterechelementów—ognia,ziemi,powietrzaiwody—byładostatecznieprosta,byzasłuŜyćnamianonaukowej,aleniepozwalałanaŜadneprzewidywania.Zdrugiejstrony,teoriaciąŜeniaNewtonaopierasięnajeszczeprostszymmodelu,wedlektóregociałaprzyciągająsięzsiłąproporcjonalnądoichmasiodwrotnieproporcjonalnądokwadratuodległościmiędzynimi.MimoswejprostotyteoriaNewtonaprzewidujeruchySłońca,KsięŜycaiplanetzwielkądokładnością.KaŜdateoriafizycznajestzawszeprowizoryczna,pozostajetylkohipotezą;nigdyniemoŜnajejudowodnić.NiezaleŜnieodtego,
Handbook of Poisonous and Injurionts - Lewis S. Nelson & Richard D. Shih & Michael Balick, Ebooks (various), Biography Mega Pack
Handbook of Poisonousand Injurious PlantsSecond EditionSECOND EDITIONHANDBOOK OFHANDBOOK OFPOISONOUSPOISONOUSAND INJURIOUSAND INJURIOUSPLANTSPLANTSLewis S. Nelson, M.D.Richard D. Shih, M.D. Michael J. Balick, Ph.D.Foreword by Lewis R. Goldfrank, ...
Harison. [ANTOLOGIA Złote lata stalowego szczura], EBooki
HARRY HARRISONZŁOTE LATA STALOWEGO SZCZURAWstępCudownš rzeczš było dorastanie w wiecie barwnych czasopism. Choć poziom miewałyróżny, zawsze ich treciš były fantastyczne przygody i opisy cudownych maszyn.No i, naturalnie, miały wciekle kolorowe ...
Harry Browne - How I Found FREEDOM in an UNFREE WORLD, Psychologia i porady
How I FoundFREEDOMin anUNFREEWORLDA Handbook for Personal LibertyHARRY BROWNE25TH ANNIVERSARY EDITIONWITH A NEW FOREWORD AND AFTERWORDFreedom is living your life as you want to live it.You can have that freedom now,without waiting to change the world or the people ...
Haldeman, książki, po angielsku, h
BBSEVEN AND THE STARSSometimes it's best to settle for part of the truth. When you're at a cocktail partyand some stranger asks what you do for a living, you don't come right out and say"I'm a science fiction writer." Sometimes it's better to say "I'm a novelist," or "I'm ...
Hand combat and pressure points, książki e, martial.arts, English
Hand to Hand combat: Krav Maga books and videos If your online you can order them.1. 2. 3. 4. 5. 6. Don't Let Terrorist Terrorize You!!! "S.A.V.E! is a method of self-defense that equips the student with techniques of deterrence that discourage attack, but if the attacker ...
Harrison Harry-Stalowy szczur 2-Stalowy Szczur idzie do wojska, KSIĄŻKI
HARRY Harrisom - Stalowy Szczur idzie do wojskaHARRY HARRISONStalowy Szczur idzie do wojska(Przełożył: Jarosław Kotarski)1Byłem za młody, by umierać!Zazwyczaj nie umiera się, mając osiemnaście lat, ale niestety, to mi właśnie groziło. Palce słabły ...
Harper Madeline - Upominek dla kaĹĽdego, Nowo zachomikowane
MADELINE HARPER UPOMINEK DLA KAŻDEGO ROZDZIAŁ 1 W pokoju rozbrzmiewały kobiece głosy. Nora Chase siedziała za stołem z epoki Ludwika XIV służącym jej za biurko i mówiła do słuchawki telefonu opanowanym, stanowczym tonem. Jedynie ktoś bardzo uważny ...
Haldeman, książki, po angielsku, h
BBA !TANGLED WEBYour spaceport bars fall into two distinct groups: the ones for the baggage and the onesfor the crew. I was baggage, this trip, but didn't feel like paying the prices that people whospace for fun can afford. The Facilities Directory listed under "Food and ...
Hakin9 (44) - 01.2009, ebooks, Języki programowania, hakin9 (KruPiX1)
SPIS TREŚCIjest wydawany przez Software–Wydawnictwo Sp. z o.o.NARZĘDZIADyrektor wydawniczy:Sylwia MałeckaRedaktor naczelny:Katarzyna Juszczyńskakatarzyna.juszczynska@software.com.plRedaktor prowadzący:Robert ...
Hakin9 (38) - 06.2008, ebooks, Języki programowania, hakin9 (KruPiX1)
SPIS TREŚCIjest wydawany przez Software–Wydawnictwo Sp. z o.o.NARZĘDZIADyrektor wydawniczy:Sylwia PogroszewskaRedaktor naczelny:Katarzyna Juszczyńskakatarzyna.juszczynska@software.com.plRedaktor prowadzący:Robert ...
Han Solo na krancu gwiazd, eBooks txt
BRIAN DALEYHAN SOLO NA KRA�CU GWIAZD@STAR WARSlataMichael Reaves Darth Maul - �owca z mroku- 32Terry Brooks Cz�� I. Mroczne widmo -- 32Greg Bear Planeta �ycia- 29R.A. Salvatore Cz�� II. Atak klon�w- 21,5A.C. Crispin Rajska pu�apka- 10...0A.C. ...
Hall Gardner - American Global Strategy And the War on Terrorism (2005), Książki USA
AMERICAN GLOBAL STRATEGY AND THE“WAR ON TERRORISM”But in the fear of admitting philosophers to power, because they are no longer to be had simple and earnest, but are made up of mixed elements; and in turning from them to passionate and less complex characters, who are by ...
Hamburger, Książki, McDonald's and KFC's Delicious Recipes!
THE REGULAR HAMBURGERThe McDonald's® regular hamburger is the one that got it all started in 1948. It's as basic as can be...yetthe ones they serve today don't even taste CLOSE! Make em exactly as Iinstruct, and you can enjoy that long-lost flavor once again.(In the mid ...
Hamilton Peter - Saga Wspólnoty 02 - Judasz wyzwolony 01 - Śledztwo, E-Booki
PETER F. HAMILTONJUDASZ WYZWOLONYŚledztwoTłumaczył Michał JakuszewskiTytuł oryginału Judas Unchained vol. 1Dla Sophie Hazel HamiltonNie wiedziałem, jak bardzo mi cię brak, dopóki się nie zjawiłaś.NAJWAŻNIEJSZE POSTACIEAdam Elvin: były ...
Handlarze Czasem, Książki
Handlarze czasem Handlarze czasem Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialności za nieumiejętne wykorzystanie treści zamieszczonych w książce.IlustracjeHenryk SawkaRedaktor prowadzącyMonika KochRedakcjaEdyta DomańskaRedakcja ...
Haldeman drugi wzrok, Ksiązki
Joe HaldemanDrugi wzrokWszystko zacz�o si� od tego, �e Cletus Jefferson zada�sobie pytanie: "Dlaczego wszyscy niewidomi nie s�geniuszami?" Cletus mia� wtedy zaledwie trzyna�cie lat, leczpytanie by�o ca�kiem do rzeczy, za� odpowiedzi na nie ...
Haiku Matsuo Basho w swietle dyskursu transkulturowego, Książki i prace
Grzegorz Wąsowski Estetyczne ujęcie wartości smutku i melancholiiHaiku Matsuo Bashō w świetle dyskursu transkulturowegoTytułem wstępuSmutek i melancholia są często nieodzownymi elementami sztuki. Pojęcia te wpisane są na stałe w eurocentryczny ...
Harris Charlaine- Zbiór opowiadań- Dotyk Martwych, E-booki
Harris CharlaineDotyk mierciPył wróżek(ang. Fairy Dust)Nie znoszę, gdy wróżki przychodzš do baru. Nie dajš nawet najmniejszego napiwku niedlatego, że żałujš, tylko po prostu o tym zapominajš. Na przykład Claudine, która włanieweszła. Szeć stóp ...
Hazard, Artykuły i ebooki
Ruletka, Black Jack, zakłady bukmacherskie – hazard widziany oczami matematyka. Matematyczna teoria informacji zastosowana do optymalnego zarządzania kapitałem w grach losowych.Autor: Piotr Wołowik (e-mail: piotrw@et.put.poznan.pl) – jest ...
Hanff Korelitz Jean - Nie Chciałaś Wiedzieć, POWIECI, ROMANSE, SENSACYNE ITP
//-->AsherowiCZĘŚĆ IPRZEDROZDZIAŁ PIERWSZYPo prostu wieszPrzychodząc tu po raz pierwszy, ludzie ...
Harvard Business Review. Efektywna komunikacja Harvard Business School Press, E-booki, Poradniki
//--> Harvard Business Review. Efektywna komunikacjaHarvard Business School Pressonepress Efektywna komunikacja w organizacji to jeden z podstawowych czynników wpływających na jej działanie. Umiejętność rozmawiania zewspółpracownikami i ...
Hannah Kristin - Wspólnicy(1), Różne e- booki
KRISTIN HANNAH Prolog Początek marca 1896 Hej, Kamienny Człowieku! Ochrypły wrzask rozszedł się jak smuga smrodu w zimnym wnętrzu namiotu. Kamienny Człowiek MacKenna poczuł to każdym porem ciała i każdą kością. Jego potężne pięści zacisnęły ...
Halina Kunicka - Od nocy do nocy (2002)-Złota kolekcja, Złota kolekcja (rar)
Halina Kunicka - Od nocy do nocy (2002)-Złota kolekcjaGatunek:PopFormat:mp3/128 kbps01. Halina Kunicka - Zapomnisz kiedyś, że to ja02. Halina Kunicka - Ach, kim jest ta pani03. Halina Kunicka - Ballada o dobrej żonie04. Halina Kunicka - Moja piosenka05. Halina ...
Hakin9 (05) - 02.2004, ebooks, Języki programowania, hakin9 (KruPiX1)
...
Harrison, książki, po angielsku, h
Harry Harrison is one of the best known science fiction writers in the world.For forty years he has written SF ranging from the slambang adventure ofDeathworld to the humour of The Stainless Steel Rat; from the sweepinggrandeur of the Eden novels to the bleak, overcrowded ...
Hashimoto. [Wygraj siebie], EBooki
Kyutaru Hashimoto"WYGRAJ SIEBIE"Wydawnictwo Pallottinum2000Od autoraMieszkam w Polsce, w Poznaniu, od 1976 roku, a każde wakacje letnie spędzam z rodzinš w Japonii.Polacy, których spotykam po raz pierwszy, zawsze zadajš mi pytanie, co mnie sprowadziło do ...
Harry Cleaver - Reading Capital Politically (2000), Communism - Books
ReadingCapitalPoliticallyHarry CleaveraaaaaaBritish Library Cataloguing in Publication DataCleaver, Harry MReading ‘Capital’ Politically1. Marx, Karl. Kapital, DasI. Title335.4'12 HB501.M37Library of Congress Cataloging in Publication DataCleaver, ...
Hans Christian Andersen - Fairy Tales(1), Firma L. Lingua - Sławomir Lange, Materiały do nauki j. angielskiego, Literatura po angielsku
Andersen’s Fairy Tales Hans Christian Andersen This eBook is designed and published by Planet PDF. For more free eBooks visit our Web site at Andersen’s Fairy Tales THE EMPEROR’S NEW CLOTHES Many years ago, there was an Emperor, who was so excessively fond of new ...