Hetyci, eBooks txt
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
BIBLIOTEKA PROBLEM�WTOM STO PI��DZIESI�TY DRUGIO. R. GurneyHETYCIZ angielskiego prze�o�y� Bogdan KupisWarszawa 1970Pa�stwowe Wydawnictwo NaukoweTytu� orygina�u THE HITTITESCopyright � O. R. Gurney, 1952First published 1952 by Penguin Books Ltd,Harmondsworth, Middlesex, EnglandPrinted in PolandSPIS RZECZYPrzedmowa do wydania polskiego (Maciej Popko) .... 7Wprowadzenie. Odkrycie Hetyt�w ......... 11I. Zarys dziej�w ............. 311. Okres najwcze�niejszy . ........ 312. Stare Pa�stwo ........... 393. Imperium ...*......... 454. Pa�stwa nowohetyckie ......... 595. Achajowie i Trojanie w tekstach hetyckich . . 676. Hetyci w Palestynie ......... 80,11. Pa�stwo i spo�ecze�stwo hetyckie ....... 851. Kr�l .............. 852. Kr�lowa ............. 883. Klasy spo�eczne .......... 894. Sprawowanie w�adzy ......... 955. Polityka zagraniczna ......... 99III. Gospodarka i �ycie codzienne ........ 102IV. Prawo i instytucje spo�eczne ......... 1111. Kodeks praw ........... 1112. S�dy .............. 1153. Kara i restytucja .......... 1184. Odpowiedzialno�� zbiorowa ....... 1235. Ma��e�stwo i rodzina ......... 1246. Posiadanie w�asno�ci ziemskiej . . . . . . 127V. Sprawy wojskowe ...........1. Armia. ............2. Dzia�ania wojenne .........3. Obrona ............4. Prawa wojny ...........VI. J�zyki i rasy ............A. J�zyki pisane ...........1. Hetycki ............2. Protohetycki lub hatycki .......3. Luwijski ............4. Palajski ............5. Hurycki ...........6. Aryjski j�zyk w�adc�w Mitanni . . . . .7. Akadyjski ...........8. Sumeryjski ...........9. Hieroglif iczny hetycki albo tabalski B. Je�yki m�wione ..........VII. Religia ..............1. Uwagi og�lne ..........2. Kulty lokalne ..........3. Religia pa�stwowa .........4. �wi�tynie, obrz�dy i uroczysto�ci . . . .5. Teologia i wr�enie ........6. Magia ............7. Zwyczaje pogrzebowe .......VIII. Literatura ..............1. Literatura oficjalna .........2. Mity i legendy ..........a. Legendy ............b. Mity ............IX. Sztuka ....'...........Niekt�re problemy sztuki hctyckiejZako�czenie . . . . . . . .....Wykaz kr�l�w hetyckich ..........Uwagi do wykazu kr�l�w hetyckich i chronologii hetyckiejIndeks , . . . . . . . .129 ' .129 ' PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO135137142147147148152153153 �154 Staro�ytne kultury, kt�re coraz lepiej poznajemy dzi�ki155 wykopaliskom i studiom filologiczno-historycznym, s� przedmiotem wielkiego zainteresowania szerokich rzesz czytel-I57 j nik�w. Ka�da nowa ksi��ka dotycz�ca staro�ytnego Wschodu160 : wywo�uje bardzo �yw� reakcj�. Nic w tym dziwnego, niej ma bowiem obecnie dziedziny ludzkiej dzia�alno�ci, kt�rej �r�-! d�a nie tkwi�yby w cywilizacjach powsta�ych przed wieloma! tysi�cami lat nad Nilem, Eufratem i Tygrysem. W �yznychj 73 dolinach tych rzek kszta�towa�y si� z�o�one i r�norodne formy179 �ycia spo�ecznego, rozwija�a si� nauka, pi�miennictwo192 i sztuka. Tak�e w innych krajach staro�ytnego Wschodu �196 jak wykazuj� nowsze odkrycia i badania � formowa�ysi� aktywne o�rodki, w kt�rych si�y wytw�rcze osi�gn�y206 j wysoki stopie� rozwoju. Do takich region�w nale�a�a Ana-206 x l tolia (Azja Mniejsza), gdzie w drugim tysi�cleciu przed nasz�214 er� indoeuropejski lud Hetyt�w utworzy� silne pa�stwo215 ' o du�ym zasi�gu oddzia�ywania politycznego i kulturalnego. j Z racji swego pomostowego po�o�enia mi�dzy Azj� i Europ�, 232 ; p�wysep anatolijski odegra� powa�n� rol� w dziejach jako 259 ; teren migracji rozmaitych grup etnicznych i kultur, jako 264 strefa, w kt�rej spotyka�y si� dwa �wiaty Wsch�d i Zach�d. 26 Rezultatem owych kontakt�w, a tak�e aktywnym po�rednikiem we wzajemnym przekazywaniu dorobku, by�a m.in. 269 cywilizacja hetycka. �w fascynuj�cy okres dziej�w staro�ytnejAzji Mniejszej jest znany do�� fragmentarycznie i jeszcze wiele pyta� czeka na odpowied�, niemniej jednak wiemy ju� sporo o Hetytach i zdajemy sobie spraw� z ich historycznego znaczenia.Aktualny stan naszej wiedzy w tym zakresie przedstawia niniejsza ksi��ka, napisana w spos�b interesuj�cy i og�lnie dost�pny, nie wymagaj�ca dodatkowych studi�w, a jedynie je inspiruj�ca. Jej autorem jest wybitny hetytolog angielski, kt�ry z problematyk� hetyck� zapozna� si� nie tylko poprzez filologiczne i historyczne studia, lecz tak�e jako uczestnik wykopalisk w r�nych miejscowo�ciach po�udniowej Turcji. Jest on jednym z czo�owych przedstawicieli wsp�czesnej hetytologii, dziedziny, kt�rej osi�gni�cia interesuj� nie tylko badaczy przesz�o�ci, lecz i j�zykoznawc�w, a zw�aszcza indoeuropeist�w, bowiem j�zyk hetycki jest najstarszym ze znanych reprezentant�w rodziny indoeuropejskiej.Chocia� poszczeg�lne fakty z dziej�w hetyckich stanowi�y przedmiot obserwacji uczonych ju� w drugiej po�owie XIX wieku, hetytologia jako samodzielna dyscyplina naukowa rozwin�a si� dopiero w wyniku odkrycia w 1906 roku w ruinach Hattusas (dzi� Bogazk�y, 140 kilometr�w na wsch�d od Ankary) bogatego archiwum dokument�w w pi�mie klinowym, kt�re dostarczy�o du�ej ilo�ci materia�u do wielostronnych bada�. W jego udost�pnianiu i opracowywaniu zas�u�yli si� zw�aszcza uczeni niemieccy i francuscy. O�rodki studi�w hetytologicznych powsta�y we wszystkich niemal krajach o tradycjach humanistycznych. Opr�cz hetyckiego bada si� r�wnie� inne j�zyki staro�ytnej Azji Mniejszej, zachowane w tekstach klinowych oraz r�nego rodzaju inskrypcjach hieroglificznych i alfabetycznych, pochodz�cych z drugiego i pierwszego tysi�clecia przed nasz� er�. Poniewa� studia te zaczynaj� coraz szerzej obejmowa� tak�e inne okresy dziej�w Anatolii, nawet zupe�nie nie zwi�zane z epok� hetyck�, ch�tnie u�ywa si� w odniesieniu do nich terminu�anatolistyka". Tendencje do traktowania Azji Mniejszje jako geograficzno-historycznej ca�o�ci s� stymulowane przez nast�puj�ce w szybkim tempie donios�e odkrycia archeologiczne, jak np. ods�oni�cie neolitycznej kultury w Catal Huyiik (niedaleko Konya), datowanej na si�dme tysi�clecie przed nasz� er�.Hetytologia w naszym kraju by�a przedmiotem zainteresowania ju� na pocz�tku okresu mi�dzywojennego, a nieliczni uczeni, kt�rzy si� jej po�wi�cili, wnie�li stosunkowo znaczny wk�ad w jej og�lny dorobek. Spore zas�ugi na polu archeologii i sztuki hetyckiej po�o�y� Stefan Przeworski, autor m.in. �wietnej monograficznej pracy na temat metalurgii anato-lijskiej. Nazwiska polskich j�zykoznawc�w, Tadeusza Mi-lewskiego i Jerzego Kury�owicza, s� znane wszystkim, kt�rzy zajmuj� si� hetyckim z lingwistycznego punktu widzenia. Rudolf Ranoszek, obecnie profesor emerytowany Uniwersytetu Warszawskiego, opublikowa� szereg dokument�w hetyckich oraz cennych prac filologiczno-histo-rycznych. Pod kierunkiem tego wybitnego specjalisty kszta�c� si� i pracuj� przyszli polscy hetytolodzy.Dzieje i kultura Hetyt�w s� u nas ma�o znane, g��wnie z powodu braku popularnych publikacji na ten temat. Dlatego dobrze si� sta�o, �e Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe podj�o si� trudu udost�pnienia polskiemu czytelnikowi niniejszej ksi��ki � sporego i rzetelnie przygotowanego zasobu informacji o zapomnianej ma�o azjatyckiej cywilizacji.Maciej PopkoWpraw adztnieODKRYCIE HETYT�WHetyci wymieniani s� w Starym Testamencie jako jedno z wielu plemion zamieszkuj�cych Palestyn�, w czasie kiedy Izraelici wkroczyli do Ziemi Obiecanej. Znajduj� si� te� w najbardziej znanym wykazie plemion z Ksi�gi Rodzaju 15, 19�21 (Kenici, Kenizyci, Kadmonici, Hetyci, Peryzyci, Refaici, Amoryci, Kananejczycy, Girgaszyci, Jebuzyci) oraz kr�tszym wykazie z Ksi�gi Jozuego 3, 10 (Kananejczycy, Hetyci, Chiwwici, Peryzyci, Girgaszyci, Amoryci, Jebuzyci). Traktowanie Hetyt�w jako jednego z plemion rdzennie palesty�skich rozpozna� te� mo�na w opowie�ci o Abrahamie kupuj�cym od syn�w Heta (Ksi�ga Rodzaju 23) grot� Makpela w pobli�u Hebronu, w opowie�ci o Ezawie pojmuj�cym za �ony c�rki Hetyt�w (Ksi�ga Rodzaju 26, 34; 36, l�3), o Hecie jako jednym z syn�w Kanaana (Ksi�ga Rodzaju 10, 15) albo o Jerozolimie jako nie�lubnym dziecku Amoryty i Hetytki (Ezechiel 16, 3). Jeden werset Ksi�gi Liczb (13, 29) tak dzieli terytorium Palestyny zamieszka�e przez Hetyt�w: �Amalekici zajmuj� okolice Negewu; w g�rach mieszkaj� Hetyci, Jebuzyci i Amoryci, Kanenejczycy wreszcie zamieszkuj� nad morzem i nad brzegami Jordanu". Z Ksi�gi Jozuego (l, 2�4) zdaje si� wynika�, �e zajmowali oni ca�y obszar od Libanu a� do Eufratu, ale znaczenie tego miejsca nie jest dostatecznie jasne.Z tego, co dotychczas powiedziano o Hetytach, nie wynika, aby mieli oni by� wa�niejsi od Jcbuzyt�w czy Girgaszyt�w. Kiedy jednak przeniesiemy si� w czasy monarchii, obraz b�dzie zupe�nie inny. Hetyckie ma��onki Salomona (Trzecia Ksi�ga Kr�lewska 11, 1) by�y cudzoziemkami przebywaj�cymi w haremie obok Moabitek, Ammonitek, Edomitek i Sydonitek. W Starym Testamencie w dw�ch miejscach jest mowa o �kr�lach hetyckich". Druga Ksi�ga Kronik (l, 17) opisuje, jak Salomon sprowadza� konie z Egiptu i sprzedawa� je �kr�lom hetyckim i kr�lom aramejskim (syryjskim ?)", a w Czwartej Ksi�dze Kr�lewskiej (7, 6�7) czytamy o tym, jak to �o�nierze syryjscy, s�ysz�c t�tent koni...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]